Grote hoeveelheden staalslakken in Gelderland: de rechter oordeelt binnenkort

Twee voorbeelden
In de Gelderse dorpen Spijk en Eerbeek liggen bij stortplaatsen duizenden tonnen staalslakken.[1] Ze  komen uit de hoogovens van Tata Steel in IJmuiden en blijven over bij het maken van staal. Dit restproduct mag je onder bepaalde voorwaarden gebruiken in de bouw.

Schadelijke effecten
Vanaf 2026 geldt er een meldplicht voor het gebruik van staalslakken. Onbekend is namelijk wat de lange termijneffecten zijn van deze slakken voor mens, natuur en bodem. In dit afvalproduct zit onder meer ongebluste kalk. Deze slakken liggen al enkele jaren onafgedekt op de twee stortplaatsen, waardoor ze in contact komen met regenwater. Dit wordt wel percolaatwater genoemd en heeft een zeer hoge pH-waarde en is verontreinigd met metalen.

RIVM-rapport
Volgens het RIVM is nog weinig bekend over de risico’s van milieueffecten in de bodem, veroorzaakt door de hoge pH uitloging over een lange periode van blootstelling. “In de bodem levende organismen kunnen acute en chronische schadelijke effecten ondervinden. De oppervlaktewaterkwaliteit verslechtert door de verontreiniging met zware metalen, hoge alkaliteit en de vorming van slecht oplosbare calciumcarbonaten. De hoge pH-uitloging in oppervlaktewater van vijvers, beken en sloten veroorzaakt onder meer vissterfte.”[2]  

Gezondheidsklachten
De toxicoloog Paul Scheepers vult aan: ”Dat door de hoge pH een bloedneus of hoestreactie uit voorkomt, past daar bij.”[3] Bewoners en dieren uit de omgeving hebben namelijk vaak last van longen of bloedneuzen. Scheepers vermoedt dat op lange termijn ook organen zoals nieren beschadigd raken. Het waterschap en de omgevingsdienst maken zich ook zorgen over het weglekken van kalk en metalen naar het grondwater.

Volgens inwoners van Eerbeek en Spijk is daarom slechts één oplossing mogelijk:  "De staalslakken afvoeren. Het ligt bij ons in Spijk gewoon niet op een goede locatie. Dit is een veengebied, het zakt weg, dus dat is gewoon te gevaarlijk.”

Eerbeek: half februari uitspraak rechter
Over de situatie bij de oude stortplaats aan de Doonweg in Eerbeek was half januari een rechtszaak. Het Openbaar Ministerie stapte naar de rechter, omdat de eigenaar van de stortplaats te weinig doet om de gevaren voor de gezondheid van de mens en het milieu te voorkomen of te beperken.

De stortplaats werd jarenlang gebruikt door de lokale papierindustrie. Om het papierpulp te stabiliseren, werd er zo’n 230.000 ton staalslakken op gelegd. Daarbovenop kwamen zonnepanelen. De staalslakken zijn nooit afgedekt. Toen het grondwater vervuild bleek, kwam er een ringsloot met foliebekleding die het water moest opvangen. De bedoeling was dat een drainagesysteem en ringsloot dit water zou opvangen, maar dat werkt onvoldoende. De staalslakken moeten nu alsnog worden afgedekt, maar eerst moet de stort stabiliseren. Dat kan nog jaren duren. Maar volgens de advocaat van de eigenaar van de stortplaats ligt er sinds december een concreet plan om de stortplaats in twee fasen helemaal af te dichten. In de eerste fase zou met folie en trisoplast een deel van de stortplaats volgend jaar worden ingepakt. De rechter doet half februari een uitspraak over deze zaak.[4]

Spijk: inpakking in hoge berg
In Spijk ligt sinds 2018 zo’n 670.000 ton staalslakken. Hiermee zou een geluidswal worden opgevuld, maar het oppervlaktewater bleek al snel vervuild. De werkzaamheden werden stilgelegd, maar de staalslakken liggen er nog.

De grondeigenaar draait op voor het opruimen van de vervuilde grond. Het plan is om de staalslakken in te pakken en te verwerken in een hoge berg, een zogenoemde landmark. Om dat te financieren wordt er een zonnepark aangelegd. Omwonenden zien de staalslakken het liefst verdwijnen, maar voor de gemeente West Betuwe is saneren geen optie[5]. De rechter besliste onlangs in het voordeel van de gemeente. Het is nu wachten op een vergunning om te starten met de werkzaamheden. Ondertussen heeft de gemeente een lening verstrekt van € 5 miljoen en houden de gemeente, het waterschap en de omgevingsdienst aan de hand van metingen de water- en luchtkwaliteit in de gaten[6].

Zorgwekkend
Eigenlijk is het zeer zorgwekkend dat het RIVM niet precies weet wat het effect is van staalslakken. Daarbij komt dat “criminelen” kennelijk weer een gat in de regelgeving hebben gevonden om hun slag te slaan. Halverwege februari zullen we horen hoe de rechter hier over denkt.

[1] In het vizier van De Jager - Staalslakken - Omroep Gelderland 

[2] Milieuhygiënische kwaliteit LD-staalslakken; Literatuurstudie RIVM-rapport 2022-0180 M.H. Broekman

[3] Afval Tata Steel bedreigt Gelderland met milieuramp en gezondheidsrisico’s - Omroep Gelderland

[4] Zijn mensen en dieren in Eerbeek in gevaar? 'Milieuramp in slow motion' - Omroep Gelderland

[5] https://www.westbetuwe.nl/vragen-en-antwoorden-sanering-golfbaan-spijk

[6] Afval Tata Steel bedreigt Gelderland met milieuramp en gezondheidsrisico’s - Omroep Gelderland